Co to jest infrastruktura krytyczna?
Lekcja 5. Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej
Ustawodawca, mając na uwadze potrzebę stworzenia na poziomie krajowym odpowiednich warunków do poprawy bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej w szczególności w zakresie:
- zapobiegania zakłóceniom funkcjonowania infrastruktury krytycznej;
- przygotowania na sytuacje kryzysowe mogące niekorzystnie wpłynąć na infrastrukturę krytyczną;
- reagowania w sytuacjach zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej;
- odtwarzania infrastruktury krytycznej
umieścił w ustawie o zarządzaniu kryzysowym zapis, na podstawie którego Rada Ministrów przyjmuje w drodze uchwały dokument o nazwie „Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej (NPOIK)”. Program ten w sposób nowatorski określa zasady ochrony infrastruktury krytycznej oraz zasady współpracy administracji publicznej z właścicielami IK. Jego nowatorskość polega m.in. na bezsankcyjnym, opartym na wzajemnym zaufaniu i współpracy administracji publicznej z właścicielami i posiadaczami obiektów IK w podejściu do ochrony infrastruktury krytycznej.
W programie określone zostały:
- narodowe priorytety, cele, wymagania oraz standardy, służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania infrastruktury krytycznej;
- ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych odpowiedzialnych za poszczególne systemy IK;
- szczegółowe kryteria pozwalające wyodrębnić obiekty, instalacje, urządzenia i usługi wchodzące w skład systemów infrastruktury krytycznej, biorąc pod uwagę ich znaczenie dla funkcjonowania państwa i zaspokojenia potrzeb obywateli.
Ustawodawca wyznaczył dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa jako odpowiedzialnego za przygotowanie NPOIK we współpracy z ministrami i kierownikami urzędów centralnych odpowiedzialnymi za poszczególne systemy IK oraz właściwymi w sprawach bezpieczeństwa narodowego. Program powinien być aktualizowany nie rzadziej niż raz na dwa lata.
Adresaci Programu
Program adresowany jest w szczególności do administracji rządowej oraz operatorów IK, może być jednak stosowany przez wszystkich, którzy uznają go za pomocny w procesie zwiększania odporności na zakłócenia własnej infrastruktury, w tym organy samorządowe i podmioty prywatne, niebędące operatorami IK. Przedstawione w Programie rozwiązania i dobre praktyki ochrony IK mogą również zostać wykorzystane w każdym podmiocie gospodarczym i organizacji, podnosząc w ten sposób własną odporność na zagrożenia. Wykorzystanie Programu przez środowisko naukowe w prowadzonej działalności naukowej może przyczynić się do wypracowania narzędzi pomocnych w jego realizacji. Upowszechnienie wiedzy objętej Programem może być także przydatne dla społeczeństwa z uwagi na możliwość jej zastosowania w życiu codziennym, co może być korzystne dla podniesienia indywidualnej odporności na zagrożenia.
Cele Programu
Podstawowym celem Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej jest stworzenie warunków do poprawy bezpieczeństwa IK. Cel nadrzędny to podniesienie bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej.
- zdobycie określonego poziomu świadomości, wiedzy i kompetencji wszystkich uczestników Programu w zakresie znaczenia IK dla sprawnego funkcjonowania państwa oraz sposobów i metod jej ochrony;
- wprowadzenie metodyki oceny ryzyka uwzględniającej pełny wachlarz zagrożeń, w tym metodyki postępowania z zagrożeniami o bardzo małym prawdopodobieństwie i katastrofalnych skutkach;
- wprowadzenie skoordynowanego i opartego na ocenie ryzyka podejścia do realizacji zadań z zakresu ochrony IK;
- budowa partnerstwa między uczestnikami procesu ochrony IK;
- wprowadzenie mechanizmów wymiany i ochrony informacji przekazywanych między uczestnikami procesu ochrony IK.
Priorytety Programu
Każdorazowo po przyjęciu przez Radę Ministrów aktualizacji Programu określa się jego priorytetowe działania na okres dwóch lat. W aktualnym Programie przyjętym Uchwałą nr 116/2020 Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2020 r. zmieniającą uchwałę w sprawie przyjęcia Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej określono trzy priorytetowe działania:
- pogłębienie współpracy między uczestnikami Programu w obszarze ochrony IK;
- identyfikacja zależności pomiędzy systemami IK;
- dokonanie oceny ryzyka zakłócenia funkcjonowania systemu IK.
Filary Programu
Ustawa o zarządzaniu kryzysowym nie przewiduje sankcji za niedopełnienie określonych w niej obowiązków w zakresie ochrony infrastruktury krytycznej, nie zakłada się w niej także wsparcia budżetowego operatorów IK. Ustawodawca przyjął założenie, że operatorzy IK mają najlepszą wiedzę i narzędzia do ograniczenia zagrożeń dla ich działalności.
Są również w stanie dokonać najwłaściwszego wyboru strategii minimalizacji skutków tych zagrożeń. Zwiększenie skuteczności ochrony IK może więc nastąpić jedynie poprzez działania jej operatorów przy jednoczesnym wsparciu udzielanym przez administrację publiczną. Przyjęto zatem, że założone cele Programu mogą zostać osiągnięte przy zachowaniu przez jego uczestników następujących zasad stanowiących trzy podstawowe filary systemu ochrony IK:
Filar pierwszy:
Współodpowiedzialność – zasada wiodąca rozumiana jako wspólne dążenie do poprawy bezpieczeństwa IK wynikające ze świadomości jej znaczenia dla funkcjonowania zarówno organów administracji publicznej, jak i operatorów IK, społeczeństwa, gospodarki i państwa.
Filar drugi:
Współpraca - zasada rozumiana jako wykonywanie razem przez podmioty uczestniczące w ochronie IK określonych, zbieżnych i wzajemnie uzupełniających się zadań dla osiągnięcia wspólnego celu, który wynika z zasady współodpowiedzialności. Współpraca jest niezbędna w przypadku chęci uniknięcia powielania działań i ponoszonych kosztów oraz efektywniejszego wykorzystania posiadanych sił i środków.
Filar Trzeci:
Zaufanie – zasada rozumiana jako przekonanie, że motywacją działania uczestników ochrony IK, w szczególności administracji i operatorów IK powinno być dążenie do wspólnego celu, jakim jest poprawa bezpieczeństwa IK i państwa. Dla wszystkich zainteresowanych stron, w tym przede wszystkim społeczeństwa zaufanie jest niezbędne do osiągnięcia celów Programu.
Program formułuje również dodatkowe zasady, którymi powinni kierować się uczestnicy procesu ochrony IK, są to:
- zasada proporcjonalności i działań opartych na ocenie ryzyka – działania nakierowane na podniesienie poziomu ochrony IK powinny być adekwatne do poziomu ryzyka. Dotyczy to zarówno przyjętego modelu ochrony IK, jak i użytych sił i środków. Ocena ryzyka powinna być podstawą określenia standardów ochrony IK i do ustalenia priorytetów działań,
- zasada uznania różnic między systemami IK – systemy IK cechuje wiele podobieństw, posiadają jednak pewne unikalne cechy, które w obszarze ochrony IK powinny zostać uwzględnione,
- zasada wiodącej roli ministra odpowiedzialnego za system IK – inicjatywa zwiększenia poziomu ochrony infrastruktury kluczowej dla funkcjonowania społeczeństwa wyszła ze strony administracji, dlatego powinna ona mieć znaczący udział w działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa IK. Tę rolę w budowie zaufania i skutecznej współpracy odgrywają ministrowie odpowiedzialni za system IK, niezależnie od obowiązku ochrony IK ciążącego na operatorze IK,
- zasada równości operatorów IK – operatorami IK są zarówno podmioty prywatne, podmioty stanowiące własność państwa, jak i sama administracja. Program nie dokonuje rozróżnień i w jego rozumieniu wszyscy operatorzy są równi i zobowiązani do realizacji tego samego obowiązku – ochrony IK, którą władają,
- zasada komplementarności – w użyciu pozostaje wiele rozwiązań, które skutecznie przyczyniają się do bezpiecznego funkcjonowania IK. Zapisy NPOIK mają charakter uzupełniający w stosunku do istniejących rozwiązań prawno-instytucjonalnych.
Nie powielają rozwiązań i przyjętych praktyk wynikających z obowiązującego prawa.
Organy i podmioty działające w systemie ochrony IK w ramach NPOIK oraz ich rola
Realizacja Programu wymaga zaangażowania wszystkich możliwych zainteresowanych stron, jednak główny wysiłek spoczywa, zgodnie z posiadanymi kompetencjami, na Rządowym Centrum Bezpieczeństwa, ministrach odpowiedzialnych za systemy IK oraz operatorach infrastruktury krytycznej, wyszczególnionych w wykazie infrastruktury krytycznej.
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
Pełni główną rolę w budowie systemu ochrony IK, opartego na współodpowiedzialności, współpracy i zaufaniu, a także na pozostałych zasadach Programu. Realizuje zadania określone w art. 11 ust. 2 pkt 11 ustawy o zarządzaniu kryzysowym oraz aktach wykonawczych do ustawy.
Operatorzy IK
Mają najlepszą wiedzę i warunki do ograniczenia zagrożeń dla IK, zmniejszania jej podatności na te zagrożenia oraz wyboru najbardziej odpowiednich strategii minimalizacji skutków tych zagrożeń. Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym to im powierzony został obowiązek ochrony obiektów, urządzeń, instalacji i usług infrastruktury krytycznej.
Ministrowie odpowiedzialni za systemy IK
Pełnią ważną rolę w systemie ochrony IK. Ich praca jest gwarancją zaangażowania najwyższych władz państwowych w proces budowy bezpieczeństwa państwa. Biorąc pod uwagę przyjęty model ochrony IK, każdy z systemów IK potrzebuje koordynatora posiadającego najlepszą wiedzę o danym systemie IK. Ministrowie właściwi w sprawach działów administracji rządowej lub obszarów zadaniowych porównywalnych z systemami IK są ze strony administracji najlepiej przygotowani do pełnienia tej roli. Wykaz ministrów odpowiedzialnych za poszczególne systemy IK przedstawiono na rys. 3.
Prezydent RP
Chociaż nie jest bezpośrednio zaangażowany w system ochrony IK, ze względu na swoje kompetencje w obszarze bezpieczeństwa państwa jest jego ważnym elementem jako gwarant zaangażowania najwyższych władz państwowych w proces poprawy bezpieczeństwa IK i tym samym państwa. Bierze udział w Programie w zakresie swoich konstytucyjnych kompetencji obejmujących bezpieczeństwo narodowe i obronność. Wspiera administrację rządową i samorządową w działaniach na rzecz ochrony IK oraz zmierzających do osiągnięcia celów Programu.
Rada Ministrów
Sprawuje władzę wykonawczą i kieruje administracją rządową. Zadania RM dotyczą wszystkich dziedzin życia politycznego, gospodarczego, społecznego oraz kulturalnego państwa, w tym zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa oraz porządku publicznego. Rada Ministrów, przyjmując w drodze uchwały Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej, nadaje impuls działaniom zmierzającym do osiągnięcia jego celów realizowanych przez podległe jej organy i podmioty, a także poprzez funkcjonowanie Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego:
- czuwa nad przestrzeganiem zasad Programu i wypełnieniem jego postanowień,
- wskazuje kierunki działań innym podmiotom zaangażowanym w osiągnięcie celów Programu,
- wspiera i promuje działania na rzecz osiągnięcia celów Programu,
- umożliwia uzyskiwanie środków finansowych na ochronę IK, uwzględniając te zadania w budżecie państwa.
Ministrowie i kierownicy urzędów centralnych wykonujący zadania z zakresu zarządzania kryzysowego.
Rola pozostałych ministrów i kierowników urzędów centralnych, którzy nie są odpowiedzialni za systemy IK, polega na:
- wsparciu wiedzą działań zaangażowanych stron na rzecz osiągnięcia celów Programu,
- udziale w procesie oceny ryzyka wystąpienia sytuacji kryzysowej w państwie, wywołanej zakłóceniem funkcjonowania systemu IK,
- współpracy z podmiotami właściwymi w sprawach ochrony IK w zakresie wymiany informacji, dobrych praktyk, programów badań naukowych i prac rozwojowych i innych,
- wykonywaniu zadań określonych w ustawie o zarządzaniu kryzysowym.
Organy i podmioty działające w systemie ochrony IK w ramach NPOIK oraz ich rola
Wojewodowie
Pełnią ważną rolę w systemie ochrony IK i zarządzania kryzysowego. Zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi zadaniem wojewodów oraz komórek organizacyjnych właściwych w sprawach zarządzania kryzysowego w urzędzie wojewódzkim jest:
- organizowanie wykonania zadań z zakresu ochrony IK, wynikających z faktu jej lokalizacji na terytorium województwa, w tym ujęcie tych zadań w wojewódzkich planach zarządzania kryzysowego,
- gromadzenie i przetwarzanie informacji dotyczących IK zlokalizowanej na terenie województwa,
- przekazywanie, jeżeli istnieje potrzeba wynikająca z wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego, niezbędnej informacji o IK na terenie województwa właściwemu organowi administracji publicznej działającemu na tym terenie,
- uzgadnianie planów ochrony infrastruktury krytycznej operatorów IK.
Poziom wojewódzki stanowi punkt przejścia między systemowym i terytorialnym ujęciem zadań w zakresie ochrony IK, a służby, straże i inspekcje podległe wojewodom są istotnym elementem planowania na wypadek zakłócenia funkcjonowania IK zlokalizowanej na terytorium województwa.
Służby specjalne
Pełnią specyficzną rolę w ochronie IK. Posiadają w swojej dyspozycji rozwinięte siły i środki służące do identyfikacji zagrożeń o charakterze terrorystycznym. Wymiana informacji o tych zagrożeniach z operatorami IK i innymi podmiotami właściwymi w sprawach ochrony IK jest kluczowa w procesie planowania ochrony IK. Szczególna rola została przypisana Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Zgodnie z art. 12a ustawy o zarządzaniu kryzysowym szef ABW, w przypadku podjęcia informacji o możliwości wystąpienia sytuacji kryzysowej będącej skutkiem zdarzenia o charakterze terrorystycznym, zagrażającego infrastrukturze krytycznej, życiu lub zdrowiu ludzi, mieniu w znacznych rozmiarach, dziedzictwu narodowemu lub środowisku, może udzielać zaleceń organom i podmiotom zagrożonym tymi działaniami oraz przekazywać im niezbędne informacje służące przeciwdziałaniu zagrożeniom. Szef ABW informuje o powyższych działaniach dyrektora RCB oraz wspiera organy administracji publicznej w działaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i usuwaniem skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym. Organy administracji publicznej zobowiązane są do niezwłocznego przekazywania Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego będących w ich posiadaniu informacji dotyczących zagrożeń o charakterze terrorystycznym dla infrastruktury krytycznej.
Starostowie, wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast
Z uwagi na fakt, że obiekty IK są fizycznie zlokalizowane na terenie gmin, miasti powiatów odgrywają wraz z podległymi im służbami ważną rolę w zakresie ochrony ludności narażonej na potencjalne skutki zakłócenia funkcjonowania IK oraz w zakresie ochrony IK, umożliwiając bezpośrednie i najszybsze wsparcie jej operatorów. Ich zadaniem jest organizowanie wykonania zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej, w szczególności:
- ujęcie zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej zlokalizowanej w obszarze właściwości w planach zarządzania kryzysowego,
- określanie procedur reagowania na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej w obszarze właściwości organu,
- ochrona ludności przed skutkami zakłócenia funkcjonowania IK z wykorzystaniem zasobów własnych oraz operatora IK,
- wsparcie operatorów IK technicznymi i ludzkimi zasobami pozostającymi w dyspozycji własnej oraz podległych lub nadzorowanych służb, inspekcji i straży,
- współpraca i wsparcie operatorów IK w zakresie jej ochrony i współdziałanie w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej w obszarze właściwości organu,
- zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia obywateli powstałym na skutek zakłócenia funkcjonowania IK z wykorzystaniem rezerwy celowej tworzonej na podstawie art. 26 ust. 4 ustawy o zarządzaniu kryzysowym.
Środowisko naukowe
Z uwagi na posiadany zasób wiedzy oraz zaplecze naukowe pełni rolę wsparcia eksperckiego dla uczestników Programu.
Odpowiedz na pytania i zdobądź certyfikat
Rozpocznij test
